Dr Gross Abbruch oder d Rhyschlucht isch es Tobel, wo der Vorderrhy vo Ilanz bis uf Bonaduz und Riichenau im Kanton Graubünde dure flüsst.
Dr rätoromanisch Name «Ruinaulta» het die beide Wortdeil ruina, was uf düütsch «Felsabbruch» bedütet, und aulta, was uf düütsch «hööch» isch. Als «Ruina» oder «Ruinas» bezeichne d Rätoromane i vilne Deil vo irem Sproochgebiet die grosse oder chlyne Bärghäng, wo d Erosioon ständig Material is Taal abebringt und d Form vom Gländ immer mee veränderet und wo s drum keine Wälder oder Fäldfluere het. Als «Hööche Abbruch» gilt die grossi Schlucht vom Vorderrhy, wo scho immer für e Vercheer schwiregi Verhältnis botte het. Derzue chunt no s steile Versamertobel, wo drin d Rabiusa us em Safietaal zm Vorderrhy abechunt. Der Carrerabach, wo vo Süde bi Valendas här chunt, und dr Flem, wo vo Flims abe rünnt und dur s Pintruntobel in Vorderrhy mündet, ergänze s Labyrinth vo de Schluchte i dere wilde Landschaft.
D «Rhyschlucht», wie me dere wilde Bärglandschaft üf Düütsch meischtens seit, isch entstande, wo dr Rhy nodisno dur de mächtig Schuttchegel vom Bärgsturz vo Flims es töifs Flussbett ygschnitte het. Vor öpe zäätuusig Joor, also nach der letschte Yschzyt, isch vo de Bärge uf der Nordsyte vom Vorderrhytaal e riisige Huufe vo Steine und Schutt abbroche und het dr Taalbode uf mee als 15 Kilometer Lengi zuetekt. D Schutthüüfe, wo hüt e grosse Urwald druff stoot, sind es baar hundert Meter höch, und wyter im Taal obe isch hinder däm natürleche Damm e grosse See entstande. Die Schicht vo Gröll und Schutt het der Rhy uf sym Wääg mit der Zyt liecht chönne wägrysse, und so het er das Tobel gmacht, bis der See wider ganz abgloffen isch. Dr Flusslouf het e Linie gfunde, wo sech hin und här dur d Landschaft tuet schlängle, und e vilne Stelle gits Chiisbänk und schmali flachi Uferstreife, wo uf Rätoromanisch Isla heisse.
E Fahrstrooss dur d Ruinaulta hets nie ggä. Erscht d Ysebaanlinie vo Riichenau uf Disentis isch em Fluss noo dur d Schlucht gleit worde; die isch jetz eini vo de beschte Attrakzioone uf dr Faart mit der Räätische Baan. I dr Schlucht unde, also zimli wyt vo de Dörfer wägg, het d Baan drü Baanhööf, dä vo Trin, dä vo Versam und dä vo Valendas und Sagens.
I dr Schlucht isch s Faare mit Schluuchboot – s Rafting – beliebt. Zum de Lüüt, wo z Fuess i dr Bärgsturzlandschaft underwägs sind, die grandiosi Gägend besser z zeige, het me sibe Uusichtspladdforme ygrichtet; die einti het dr Name «Il spir» – das isch dr rätoromanisch Name füre Fogel, wo uf Düütsch Muursägler und uf Alemannisch au Spyr heisst – und stoot überem Tobel bi Flims. Die andere heisse Alix, Islabord, Spitg, Wackenau, Zault und Crap Signina.
D Bärgsturzlanschaft am Vorderrhy mid dr Schlucht zellt zu de ydrükleche Gägende vo de Schwiizer Alpe. Si stoot under Naturschutz und isch im nazionale Inväntaar vo de wichtige Landschafte ufgschribe, und me cha derzue au Informazione bim Geopark Sardona übercho.
